نقش روانشناسی و عرفان در تقویت صلح درون

پیروان مکتب توحید بر این امر ملزمند که وحدتی بر مبنای کرامت انسانی ایجاد کنند. بر این اساس، اسلام، استراتژی سیاسی خود را بر مبنای حفظ صلح و سلم طراحی نموده، پیروان مکتب الهی را به «دارالسلام» فرا می خواند: «وَاللّهُ یَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلاَمِ وَیَهْدِی مَن یَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ» (یونس(10): و خداوند به سراى صلح و سلامت دعوت مى‏کند و هر کس را بخواهد (شایسته و لایق باشد)، به راه راست هدایت مى‏نماید.

در واقع هدفمندی خلقت و وحدت در غایت حرکت کاروان انسانیت به‌سوی کمال مطلق، از اساسی‌ترین بنیان های هماهنگی در قوانین و لاجرم رفتارهای فردی و اجتماعی انسان ها می‌باشد. همین اصل اساسی است که موجب می‌گردد بسیاری از تعارض ها در بینش، گرایش و کنش‌های یک انسان از بین برود و قبل از اینکه انسان تصمیم به جنگ بگیرد، منطق جنگ از او گرفته شود. (هیئت تحریریه تبیان)

از طرفی در برخی از رویکرد های روانشناسی نیز به مسئله ی یکپارچگی، وحدت ابعاد متضاد انسان، کل نگری و فردیت برای دستیابی انسان به سلامت روان با لحاظ نمودن نظریه ها و دیدگاهای مختلف تأکید بسیاری شده است. از جمله این رویکرد ها می توان به دیدگاه کشتات اشاره کرد، که کل نگری را اینگونه تعریف می کند :

کل نگری یا گشتالت واژه ای آلمانی به معنی کل یا کامل، یا شکلی است که نمی تواند بدون از دست دادن ماهیت آن، به اجزا تقسیم شود. کل طبیعت به صورت کل یکپارچه و منسجم در نظر گرفته می شود و کل با مجموع اجزا آن تفاوت دارد. (کری. 2005، سید محمدی 295)

در این رویکرد به یکپارچه کردن ابعاد متضاد وجود فرد بسیار اهمیت می دهد، چراکه ضمن اذعان به وجود قطب های متضاد در انسان و با نپرداحتن به تجزیه و تحلیل در کلیت فرد، وجوه مختلف او را به وحدت و یکپارچگی فرا می خواند تا فرد بتواند به آرامش روانی و به تعبیر ما به صلح درون دست یابد. زیرا کل نگری منتهی به آرامش و شادی و صلح و دوستی می شود و جزء نگری به غرور و تعصب و برتری طلبی و جنگ ختم می گردد. کل نگری به معنای وسعت نظر و درک وحدت وجود هستی است.

انسان وقتی تمام عیار، وحدت یافته، آرام، بارور و شادمان می شود، که فرآیند فردیت او کامل شود، یعنی وقتی که؛ خودآگاه و ناخودآگاه او بیاموزند در صلح و صفا با هم زندگی کنند و مکمل یکدیگر باشند.( شهبازی 1391)

يونگ نیز به تکامل شخصيت در سراسر زندگي اعتقاد دارد و از انسان سالم به عنوان شخصيت فرديت يافته تعبير مي کند. در انسان فرديت يافته هيچ يک از وجوه شخصيت مسلط نيست نه هوشيار و نه يک کنش يا گرايش خاصي و نه هيچ يک از سخن هاي کهن، همه آنها به توازني هماهنگ رسيده اند و از خودي يکپارچه و شخصيتي مشترک برخوردارند. فرديت يافتگان به مراحل عالي خودشناسي رسيده اند و خويشتن را هم در سطح هوشيار و هم ناهشيار مي شناسند و مي پذيرند. اشخاص سالم ديگران را پذيرا مي شوند و با بردباري تحمل مي کنند.(میرزایی 1394)

همچنین در مکاتب عرفانی به وحدت و یگانگی در مراحل و زوایای گوناگون به عنوان دست یابی انسان به صلح درون اشارتی در خور توجه شده است.

وقتی عارف به مقام وحدت می رسد این وحدت و یگانگی و به عبارتی سریان نور الهی را در همه چیز می بیند و نتیجه ی آن به گفته “نسفی” صلح با همه خلق عالم است. او در این مقام، نخست سخن خود را از این جا شروع می کند که به گفته ی «اهل وحدت وجود یکی بیش نیست؛ وآن وجود خدای است تعالی و تقدس… اما یک وجود ظاهری و باطنی دارد، باطن این یک وجود نور است و این نور است که جان عالم است و عالم مالامال این نور است… و ظاهر این وجود مشکات این نور است و مظاهر صفات این نور است افراد موجودات جمله به یک بار مظاهر صفات این نور اند.» (نسفی، ۱۰۶، ۱۳۸۴-۱۰۷((فقیهی 1392)

صلح در واقع وجود هماهنگي تعادل، توافق کلي، تشخيص مرزها و رعايت محدوده هاي تعيين شده مي باشد. اين حالات منجر به احساس رضايت کلي شده و خوشنودي را به دنبال دارد. به دنبال همين مفهوم صلح درون به معناي وجود هماهنگي، يک دستي و تعادل ميان روح، روان و کالبد انسان است. در نتيجه اين تعادل توافق و هماهنگي بين انسان با خود، محيط اطراف و در نهايت جهان هستي به وقوع مي پيوندد و مهمترين جلوه بروز اين توافق وجود رضايت، آرامش و شادماني انسان است.

مهمترين بستر ايجاد صلح درون جدايي روح از عواملي است که اين توافق و يک دستي را در مخاطره قرار مي دهد. عواملي که هماهنگي و توافق دروني انسان را بر هم مي زند از آنها مي توان به عنوان و آفات روح نام برد.

اما آنچه که مسلم است ترديد به طور معمول به دو عامل متضاد و يا متناقض به وجود مي آيد که انسان بايد يکي از آن دو را انتخاب کند. ترديد اساساً مي بايست از طريق انتخاب يکي از آن دو حل گردد و انتخاب مستلزم تلاش براي تشخيض است. اگر اين تلاش براي انتخاب در همه زمينه هاي زندگي و فکري حل نگردد به شدت مي تواند سلامت و صلح دروني را به مخاطره اندازد (معارج السعاده، ص 68)(زمانی مقدم 1394)