ترس در کودکان
اکثر کودکان هنگام خواب با ترس هایی روبرو هستند. آنها در مورد هیولایی که در کمد پنهان شده، تمساحی که زیر تخت است یا اسکلتی که پشت پنجره ایستاده نگران هستند. چنین تصاویر ترسناکی بخشی از دنیای درونی کودک است. هنگام شب زمانی که محرک ها و مشغولیت های روزانه رنگ می بازند، شاید توجه کودک به دنیای درونی و افکار و احساسات دلهره آوری که در طول روز زمینه آنها فراهم شده بود، جلب شود. نگرانیهایی درباره یک مدرسه جدید، جابجایی محل سکونت یا مشاجره والدین ممکن است در او ترس ایجاد کند. تاریکی زمان خواب نیز سبب می شود که او دچار احساس وحشت و آسیب پذیری بیشتری شود.
گاهی ترس از هیولاها، جادوگر ها و دیگر چیزهای بد ریشه در خشم کودک دارد. بزرگسالان به ندرت شدت عواطف دوران کودکی خود را به خاطر دارند، خشم اغلب به شدت ادامه پیدا میکند. میزان آن، کنترل آن، و بروز آن در کودکان بسیار عمیق است. از آنجا که کودکان خود محورند گمان می کنند، والدین نیز همان احساس را نسبت به کارهایی که انجام میدهند دارند. کودکی که هنگام عصبانیت به دیگران صدمه میزند ممکن است اعتقاد پیدا کند که بزرگسالان قدرتمندی که اطرافش هستند، درست مثل هیولا ها آنقدر خشمگین می شوند که می توانند به او صدمه بزنند این یک وضعیت ترسناک است.
از آنجا که یک کودک با وجود افکار خصمانه نسبت به والدین خود آسایش ندارد، ضمیر ناخودآگاه او احساساتش را نسبت به آنها یا هیولاها هدایت می کند. به جای اینکه فکر کند، “من خیلی از دست مامان و بابا ناراحت هستم.” فکر میکند، “مامان و بابا از دست من عصبانی هستند.” نتیجه این فرا فکنی می تواند ترس فزاینده از هیولاها و دیگر موجودات ترسناک باشد.
تصاویر ترسناک خاص که باعث ترس کودک میشود، میتواند از یک برنامه تلویزیونی، فیلم، قصه یا حتی تصویری از یک کتاب باشد. بعضی از والدینی که سعی میکنند با نشان دادن یک کتاب درباره هیولاهای خوب از ترس کودکشان بکاهند، شاید در واقع چیز دیگری را به او نشان میدهند که باعث ترس او می شود زیرا او نمی تواند تشخیص دهد چه چیزی واقعی است و چه چیزی غیر واقعی. به محض آنکه تصویر یک هیولا را میبیند، حتی اگر بیآزار باشد، شاید متقاعد شود که چنین موجودی وجود دارد. بنابراین بهتر است والدین اجازه ندهند کودک با کتابها، برنامههای تلویزیونی و فیلم های ترسناک سر و کار داشته باشد. اگر کودک تان به شما می گوید از هیولاها میترسد، او را تسکین دهید. مثلاً بگویید گاهی بچه ها فکر می کنند هیولا واقعی است، اما من مطمئن هستم که این چیزها وجود ندارد. جای تو اینجا کاملاً امن است. مراقب باشید که او را مجبور نکنید که قبول کند ترس هایش نامعقول است و به ترس هایش با گفتن جمله ترسو نباش بی توجهی نشان ندهید. کودکانی که به آنها گفته شده ترس هایشان بیمعنی است باز هم می ترسند، اما شاید برای این که مورد تمسخر قرار نگیرند یا خجالت نکشند آن را آشکارا بیان نمیکنند در عوض ممکن است گریه کنند، به والدین خود بچسبند یا اغلب خواب های ترسناک ببینند.
کودکتان را تشویق کنید ترس هایش را بیان کند زیرا حرف زدن به او کمک میکند بر ترس هایش غلبه کند. ناتوانی در گفتن ترس ها گاهی سبب میشود آنها واقعی تر و وحشتناک تر به نظر برسند. می توانید از کودک تان بپرسید “هیولا چه کار می کند؟ شبیه چیست؟ می توانی تصویر آن را بکشی؟ فکر می کنی کجا آن را دیدی؟ چنین سوالهایی به شما کمک میکند درباره چیزی که کودکتان را ترسانده اطلاعات بیشتری به دست بیاورید. وقتی او ترسیده بهتر است مدت زمان بیشتر از شرایط عادی در کنار او بنشینید و هنگام خواب به او قوت قلب بدهید. شاید اگر ترس های دوران کودکی خودتان را به یاد آورید نسبت به این مسئله بردباری بیشتری به خرج دهید. آن زمان هم والدین تان به شما اطمینان خاطر می دادند ولی باز هم فکر میکردید چیز های ترسناکی در کمد لباسها و زیر تخت پنهان شده اند.
مهم نیست چقدر کنار کودکتان می نشینید، با او حرف می زنید یا او را دلداری می دهید؛ یادتان باشد که او راحت ترس هایش را کنار نمیگذارد. بهترین کمکی که می توانید به او بکنید آن است که همواره نزدیک او باشید تا به او قوت قلب دهید و او را آرام کنید.
مقابله با احساس ترس
احساس ترس یک بخش طبیعی از رشد کودک است. اما گاهی به دلیل تغییراتی که در شدت و نوع آن به وجود میآید، از حالت عادی خارج میشود. اگر ترس در تمام زندگی عادی کودک مداخله کرده و تاثیر منفی داشته باشد و او نتواند از آن رهایی یابد این ترس ها تحت عنوان ترسهای مرضی شناخته میشوند. که هم کودک و هم اطرافیان او را آزار میدهند. در این صورت با استفاده از مداخلات رفتاری آن را بهبود می دهیم.
- با کودک همدلی کنید
هر چند دلیل ترس کودک از نظر بزرگترها کاملاً غیر منطقی و نامعقول به نظر میرسد اما خود کودک چنین احساسی ندارد و نمیتواند غیر منطقی بودن ترس خود را درک کند. انکار ترس ها یا مسخره کردن کودک به خاطر ترسیدن سبب میشود که او از بیان آن خجالت بکشد در حالی که مشکل اصلی بدون راهحل باقی میماند. به طور مثال اگر کودک از تاریکی می ترسد، سعی کنید بدون مسخره کردن یا مجبور کردن او برای ماندن در تاریکی با همدلی های به موقع به رفع این مشکل بپردازید.
شما می توانید فعالیت های زیر را انجام دهید:
- از کودک بخواهید که موضوع ترس خود را خنده دار کند. برایش اسم خنده دار بگذارد، با کاغذ رنگی برایش کلاه و لباس درست کند با رنگهای روشن و خال خالی آن را رنگ کند.
- به کودک بگویید صحنه همیشگی ترس خود را روی کاغذ نقاشی کند و برای ایجاد حس رهایی از ترس آن را خط خطی کرده پاره کند و دور بریزد.
- حساسیت زدایی تدریجی
برای اینکه کودک بتواند بر ترس خود غلبه کند، جز روبرو شدن با آن چاره ای ندارد. اما این کار باید به تدریج و قدم به قدم انجام گیرد. هرچه ترس شدیدتر باشد، باید رویارویی با آن تدریجی تر و زمان غلبه بر آن طولانیتر باشد. برای اینکه به کودکی کمک کنیم تا بر ترس خود از یک شیء یا موقعیتی خاص غلبه کند، باید علاوه بر اینکه او را کم کم با آن موقعیت یا شیء روبه رو میکنیم، این کار را با تجربه ای خوشایند، مانند بازی، در کنار او بودن، یا پاداش دادن همراه کنیم. برای توضیح این کار از مثال نردبان استفاده کنید. به کودک بگویید: فکر کن می خواهی روی پله آخر نردبان بایستی، تا زمانی که یکی یکی پله ها را پشتسر نگذاری به آن پله نمیرسی. ترس های ما نیز مانند نردبان هستند، اگر یک دفعه بخواهیم با آن روبهرو شویم، هیچ وقت نمی توانیم بر آن غلبه کنیم. سپس بهتر است این کار را پله پله و با برداشتن گامهای کوچک انجام داد تا به هدف اصلی نزدیک شویم.
ترس از تاريكي
انجام برخی بازیها و سرگرمیهای در تاریکی می تواند موجب کاهش ترس کودک از تاریکی شود. هدف از انجام این بازی ها این است که کودک به تاریکی عادت کند و دریابد که اشیا در تاریکی هیچ تفاوتی با زمانی که محیط روشن است ندارند.
- فعالیت دنبال کردن: از کودک بخواهید شما را دنبال کند ابتدا بازی را در روشنایی انجام دهید و فقط گاهی وارد تاریک شوید. اما به تدریج مدت زمان بیشتری را در تاریکی بگذرانید اگر کودک مایل بود، جای خود را با او عوض کنید.
- فعالیت سایه بازی: جلوی نور شمع به سایه بازی با انگشتان بر روی دیوار بپردازید.
- فعالیت پتو بازی: به کودک اجازه دهید تا زیر پتو برود این مکان فضای مناسبی برای بازی کردن در تاریکی است.
- فعالیت قایم باشک بازی: در یک اتاق تاریک پنهان شوید تا کودک شما را پیدا کند و سپس او پنهان شود و شما او را پیدا کنید.
- فعالیت عملیات جستجو: شی خاصی را در یک مکان تاریک مخفی کنید و از کودک بخواهید آن را پیدا کند و یا در تاریکی جای اشیا را تغییر دهید و از کودک بخواهید آنها را پیدا کند.
فعالیت کاوشگر: همراه با کودک در حالی که یک چراغ قوه در دست دارید به یک اتاق تاریک وارد شوید و نقش کاوشگر را بازی کنید.
منابع
راهنماي كامل والدين. نويسنده: دكتر گلداستين وجنت گالانت. مترجم: دكتر مينا اخباري آزاد
پرورش هوش هيجاني كودكان. نويسندگان:مصطفي تبريزي،زهرا ترابي،عليرضا تبريزي