طرحواره درمانی/ تعارف اولیه

همه انسان ها پنج دسته نیاز هیجانی دارند که عبارتند از:

1.دلبستگی ایمن به دیگران (شامل نیاز به امنیت ثبات، محبت و پذیرش)

2.خود گردانی،کفایت و هویت

3.آزادی در بیان نیازها و هیجان های سالم

4.خود انگیختگی و تفریح

5.محدودیت های واقع بینانه و خویشتن داری

این نیازها جهان شمول هستند. همه انسان ها این نیازها را دارند اگر چه شدت آنها در افراد متفاوت است.

پس ارضاء این نیاز ها به شکل صحیح بعلاوه خلق و خوی کودک و محیطی که در آن پرورش می یابد سبب می شود که طرحواره های سازگار اولیه در فرد به وجود آید.

اگر این پنج نیاز به درستی برآورده نشود سبب می شود پنج حوزه وسیع طرحواره های ناسازگار اولیه در فرد به وجود آیند که عبارتند از:

حوزه اول طرد و بریدگی: شامل پنج طرحواره است (رها شدگی بی ثباتی، بی اعتمادی بدرفتاری، محرومیت هیجانی، نقص و شرم، انزوای اجتماعی بیگانگی)

این طرحواره ها در خانواده هایی شکل می گیرد که بی عاطفه، سرد، مضایقه گر، منزوی، تندخو، غیر قابل پیش بینی یا بدرفتار هستند. بیمارانی که طرحواره هایی در این حوزه دارند نمی توانند دلبستگی های ایمن و رضایت بخشی با دیگران برقرار کنند. چنین افرادی معتقدند که نیاز آنها به ثبات، امنیت، محبت، عشق و تعلق خاطر برآورده نخواهد شد.

حوزه دوم خود گردانی و عملکرد مختل: شامل دو طرحواره است (وابستگی بی کفایتی، آسیب پذیری نسبت به ضرر و زیان).

خود گردانی یعنی توانای فرد برای جدا شدن از خانواده و عملکرد مستقل؛ این توانایی در مقایسه با افراد هم که سن و سال که سنجیده می شود. بیمارانی که طرحواره هایشان در این حوزه قرار دارد از خودشان و محیط اطرافشان انتظاراتی دارند که در توانایی آنها برای تفکیک خود از نماد والدین و دستیابی به عملکرد مستقلانه مانع ایجاد می کند. والدین این بیماران برای آنها هر کاری انجام می دادند و به شدت از آنها حمایت می کردند و گاهی برعکس، به ندرت از آنها مراقبت یا نگهداری می نمودند (که مورد اخیر بسیار نادر است). افراط و تفریط در حمایت از کودک منجر به بروز مشکلاتی در حوزه خود گردانی می شود. والدین این گروه از بیماران اغلب به اعتماد به نفس کودک خود لطمه می زنند و در تقویت عملکرد ماهرانه او در خارج از خانه مو فق نیستند. در نتیجه، این بیماران نمی توانند هویت مستقلی در مورد خودشان بدون کمک از دیگران به دست آورده و زندگی شان را اداره کنند. آنها نمی توانند برای خود اهداف مشخصی در نظر بگیرند و در مهارت های مورد نیاز تبحر پیدا کنند، لذا از نظر کارایی و کفایت در دوران بزرگسالی مثل یک کودک کم سن و سال عمل می کنند.

حوزه سوم محدودیت های مختل: شامل دو طرحواره است (استحقاق و بزرگ منشی، خویشتن داری و خود انضباطی ناکافی).

بیمارانی که طرحوارهایشان در این حوزه قرار دارد محدودیت های درونی آنها در خصوص احترام مقابل و خویشتن داری به اندازه کافی رشد نکرده است. آنها ممکن است در خصوص احترام به حقوق دیگران، همکاری کردن، متعهد بودن یا دستیابی به اهداف بلند مدت مشکل داشته باشند. علاوه بر این چنین بیمارانی اغلب خود خواه، لوس، بی مسئولیت یا خود شیفته به نظر می رسند. آنها معمولاً در خانواده ای بزرگ شده اند که خیلی سهل انگار و بیش از حد مهربان بوده اند. گاهی او قات طرحواره استحقاق می تواند شکلی از جبران افراطی طرحواره های دیگر مثل محرومیت هیجانی باشد. معمولاً در این قبیل موارد ریشه تحولی اولیه این طرحواره محبت بیش از حد نیست. این بیماران در دوران کودکی نیازی نداشته اند از قوانینی پیروی کنند که دیگران از ان تبعیت می کردند. آنها در کودکی ملاحظه دیگران را نمی کردند و خویشتن دار نبودند. در نتیجه در بزرگسالی توانایی مهار تکانه های خود را ندارند و نمی توانند ارضاء نیازهای آنی خود را به خاطر دستیابی به منافع آنی به تأخیر بیندازند.

حوزه چهارم دیگر جهت مندی: شامل سه طرحواره می شود (اطاعت، ایثار، پذیرش جویی/جلب توجه)

افرادی که طرحواره های در این حوزه دارند به جای رسیدگی به نیازهای خود به دنبال ارضاء نیازهای دیگران هستند، آنها این کار را برای دستیابی به تایید، تداوم رابطه هیجانی و یا اجتناب از انتقام انجام می دهند. این افراد در کودکی آزاد نبوده اند تا از تمایلات طبیعی خودشان پیروی کنند و در بزرگسالی به جای اینکه از درون جهت دهی شوند از محیط بیرون تأثیر می پذیرند و از خواسته های دیگران تبعیت می کنند. ریشه های تحولی این طرحواره مبتنی بر پذیرش مشروط بوده است. این کودکان باید جنبه های مهم شخصیت خود را برای دست یابی به عشق یا تأیید دیگران مهار می کردند. در اکثر این خانواده ها والدین به جای توجه و اهمیت قائل شدن برای نیازهای منحصر به فرد کودک، بیشتر نیازهای هیجانی یا منزلت اجتماعی خود را مهم می دانستند.

حوزه پنجم گوش به زنگی بیش از حد و بازداری: شامل چهار طرحواره است (منفی گرایی/بد بینی، بازداری هیجانی، معیارهای سر سختانه بیش انتقادی، تنبیه)

تأکید افراطی بر واپس زنی احساسات، تکانه ها و انتخاب های خود انگیخته فرد که اغلب منجر به از بین رفتن خوشحالی، ابراز عقیده، آرامش خاطر، روابط نزدیک و سلامتی می شود. طرحواره های این حوزه در خانواده هایی به وجود می آید که در آنها عصبانیت، توقع و آگاهی تنبیه مشاهده می شود. در این خانواده ها بر عملکرد عالی، بی نقص گرایی، وظیفه شناسی، پیروی از قوانین، پنهان سازی هیجان ها و اجتناب از اشتباه تأکید می شود، در عین حالی که به لذت، خوشحالی و آرامش اهمیت چندانی داده نمی شود. معمو لاً در چنین افرادی تمایلی نهفته به بدبینی و نگرانی وجود دارد. دوران کودکی چنین بیمارانی پر از خشونت، واپس زدگی و سختگیری بوده و خویشتن داری و فداکاری بیش از حد بر خود انگیختگی و لذت غلبه داشته است. این بیماران یادگرفته اند که در خصوص حوادث منفی زندگی گوش به زنگ باشند و زندگی را طا قت فرسا در نظر بگیرند.