استرس در زندگی کودکان درست مانند زندگی بزرگسالان امری رایج است وهمانند بزرگسالان، استرس کودکان از منابع مختلفی سرچشمه می‌گیرد. مثلکودک پر برنامه ای که استرسش ناشی از کمبود استراحت است و يا كودكيکه به خاطر کمبود توانایی، رفتن مادر سر کار و…. دچار استرس می شود. همچنان که زندگی ما پر جنب و جوش تر می شود کودک ما نیز اغلب درهمین زندگی پر شتاب گرفتار استرس می شود.
آزمون مدیریت استرس
از آزمون زیر برای تعیین اینکه آیا کودکتان برای مدیریت استرس به کمک نیازدارد یا خیر بهره بگیرید:
آیا کودکتان به صورت مکرر ناراحتی های جسمانی، مانند تپش یا تندیضربان قلب، سردرد، مشکلات گوارشی، کم اشتهایی و…. را از خود نشانمی‌دهد؟
آیا کودکتان دچار کابوس است؟
آیا او برای به خواب رفتن و داشتن خواب راحت و دچار مشکل است؟
آیا رفتارهای وسواسی مانند (جویدن ناخن، شستن دست‌ها، لیست زدن لبها،حرکات تکراری صورت) را از خود به نمایش می‌گذارد؟
آیا کودکتان به صورت مکرر گریه می کند؟
آیا نشانه های مداوم خستگی را از خود به نمایش می‌گذارد؟
آیا کودکتان دچار ضعف در تمرکز است؟
آیا کودکتان دچار حادثه می‌شود؟
اگر پاسخ به همه سوالات مذکور منفی بود، احتمالا کودکتان استرس خود رابه خوبی مدیریت می‌کند.
واقعیت استرس دوران کودکی
زمانی که درباره دوران کودکی تامل می کنیم، اغلب نسبت به دورانبزرگسالی، آن را زمان بی خیالی و آسوده خاطر بودن می‌پنداریم. ما همیشهفکر می کنیم زندگی برای کودکان راحت تر است اما در اشتباه هستیم. یککودک معمولی به طور روزانه استرس را تجربه می کند. کودکان احساساسترس را با عبارات مرتب احساس ناراحتی کردن، همیشه تمایل به گریهداشتن، یا احساس منفجر شدن دل و روده تعریف می‌کنند. برای برخی ازکودکان، مدرسه آنقدر پر از وضعیت های استرس زا است که آنها هر روزصبح از رفتن به مدرسه وحشت دارند.
همه کودکان از تغییر و عدم قطعیت در زندگی خود دچار استرس می‌شوند. برای کودکان خردسال، جدایی از والدین می‌تواند بسیار رنج آور باشد برایمثال، یک کودک خردسال به احتمال زیاد، در صورت به سر کار برگشتنمادرش بعد از چندین سال در خانه بودن احساس استرس خواهد کرد. برایکودک مهد کودکی رفتن نزد پزشک و یا رها شدن در خانه یک دوست برایبازی کردن می‌تواند استرس زا باشد و برای کودک ابتدایی موفقیت تحصیلیو اجتماعی می تواند فشار زیادی را به او تحمیل کند، در مورد یک کودک بیشفعال که نقص توجه دارد فشار مدرسه بر او بسیار اثر گذار است.
علاوه بر عوامل استرس زای طبیعی دوره رشد، کودکان همچنین باوضعیت‌های استرس‌های موقتی نیز مواجه هستند. بسیاری از کودکان بامسائلی مانند تعارض والدین، جدایی، طلاق و دعوا بر سر حضانت مواجههستند. کودکان امروزه متحرک تر بوده و مدام مدرسه و خانه خود را تغییرمی دهند. آنها مکررا باید خود را با محل و همکلاسی های جدید تطبیق دهند.
به طور کلی کودکان مسئول سرنوشت خود نبوده و از آنجایی که بیشترتصمیم‌ها را والدین می گیرند، کودکان احساس فقدان کنترل بر زندگی خودمی کنند. در حالی که هردو والدین بیرون از منزل کار می‌کنند، مراقبتکودکان بیشتر از قبل در اختیار افراد دیگر گذاشته می‌شود. والدین مضطربو پر مشغله، ناخواسته محیط پر شتابی را در خانه ایجاد می‌کنند که همینمسئله تشخیص استرس در کودکانشان را برای آنها دشوار می کند. علاوه برآن برخی از کودکان باید با بیماری‌های جدی در خانواده و یا مرگ اقوامنزدیک نیز مقابله کنند، انرژی عاطفی اندکی در خانواده‌ها صرف برخورد بااین مشکلات فاجعه آمیز باقی می‌ماند، چراکه انرژی آنها قبلا صرف برخوردبا مسائل زندگی روزمره شده است.
عوامل استرس زا در کودکان
استرس در کودک شما
اولین گام برای کمک به کودکتان تشخیص استرس اوست. سرنخ های رفتاریمشخص را در او بررسی کرده و گذشته و شخصیت منحصر به فرد کودکخود را در نظر داشته باشید. توجه کردن به هر نوع تغییری در رفتار، بسیارمهمتر از توجه کردن به خود رفتار است. سوالات زیر را از کودک خودبپرسید:
چه مدت است که این علائم ادامه دارد؟
برای مثال، اگر کودکان هرگز فرد خوش خوابی نبوده است، کمتر احتمال داردکه مشکلات خواب او ناشی از استرس باشد. از طرف دیگر، اگر کودکتانناگهان در اواسط شب بیدار شده و شروع به گریه کردن نموده و از کابوسدیدن شکایت کند، لازم استرس را یک دلیل احتمالی آن در نظر بگیرید. البتهاگر نشانه ای فقط چند روز ادامه داشته باشد، ممکن است دلیل آن استرسنباشد، اما اگر بیش از چند هفته طول بکشد، لازم است به آن توجه نشاندهید.
1. شدت علائم چقدر است؟
تا زمانی که کودکتان با شکایت از دل درد به مدرسه برود و بدونشکایت از مدرسه به خانه برگردد، مشکلی نیست، اما اگر به شمابگوید که به خاطر دل‌درد قادر به بلند شدن از رختخواب خودنبوده و به خاطر شکایت‌هایش شروع به از دست دادن مدرسهنماید، لازم است او را نزد پزشک ببرید. اگر کودکان قبل از رفتنبه مدرسه از دل درد شکایت کند و به محض گرفتن اجازه برایماندن در خانه، سالم به نظر برسد و دیگر هیچ شکایتی بروزندهد، این مسئله ممکن است نشانه استرس باشد. شما با اجازهدادن به او برای ماندن در خانه، استرس را از خود دور کرده اید. پس بررسی کنید که در مدرسه چه چیزی برای او استرس آفریناست.
2. آیا سایر کودکان هم سن و سال او نیز علائم مشابهی دارند؟
اگر کودک دو ساله تان در نشستن روی صندلی رستوران مشکلداشته باشد امری طبیعی است، اما اینکه کودک نه ساله تانچنین مشکلی داشته باشد امری عادی نیست. اینکه کودک سهساله تان برای جدایی از شما مشکل داشته باشد قابل پذیرشاست، اما در مورد کودک ده ساله تان قابل پذیرش نخواهد بود. درصورتی که از رشد مناسب کودک خود نامطمئن هستید با یکمتخصص، این مسئله را بررسی کنید.
3. چند علامت وجود دارد؟
استرس اغلب در هر زمان مشخص بیش از یک علامت را به دنبالدارد. علائمی مانند:
كوهن، كتي(1960). كليدهاي پرورش هوش اخلاقي در كودكان و نوجوانان.ترجمه: اشرف راضي. تهران: انتشارات صابرين.
استكي، مهناز و خالقي، احمد(1392). كمك به بچه ها در مقابله با استرس. تهران. انتشارات نظري.
ما در مركز مشاوره مهستا آماده مشاوره كودك و والد و درمان اختلالات كودكان هستيم.