مقدمه
رویکرد های متعددی درباره بازی توسط پژوهشگران حوزه علوم رفتاری ارائه شده است و هر کدام از پنجره گسترده به آن نگاه کرده اند و هیچ رویکردی تا به حال آن را بی اهمیت و یا کم اهمیت جلوه نداده است. زیرا بازی؛ رشد، یادگیری، تخلیه ی هیجانی، شادمانی، اجتماعی شدن، قانونمندی و لذت را برای کودکان به ارمغان میآورد. فعالیتهای بدنی مختلفی که در بازی ها وجود دارند، موجب تقویت حس تعادل، یکپارچگی حسی _ مغز، تقویت هوش و یادگیری و هماهنگی نیمکره چپ و راست مغز میشوند و این ارمغان ها موجب کارایی بیشتر پوسته خاکستری مغز و افزایش ارتباطات سیناپس های مختلف مغز شده و سرانجام تمام زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهند. لذتی که کودکان از بازی میبرند، آنها را نسبت به یادگیری موضوعاتی که همراه بازی صورت میگیرند شرطی کرده، انگیزه و علاقه شان به دانستن و فهمیدن را افزایش می دهد.
بازی برای رشد کودک ضروری است. وقتی کودکی آزادانه بازی می کند، کنجکاویش ارضا می شود و نحوه استفاده از اشیا را فرا میگیرد، او برنامهریزی و طبقهبندی را میآموزد، شروع به ارزیابی، پیشگویی، پرسش، کشف، دستیابی به نتایج و حل مشکلات میکند، و همچنین یاد می گیرد چگونه با همتایان خود تعامل کند و از رفتار افرادی که با آنها در ارتباط است تقلید کند. کودکی که بازی کردن او توسط بزرگسالان کنترل و هدایت نمی شود اعتماد به نفس پیدا میکند و به ندرت از شکست می ترسد.
بعضی از والدین اهمیت بازی را دست کم میگیرند و در عوض فکر میکنند فعالیتهای آموزشی از پیش تعیین شده برای کودکان بهتر است. اما برای یادگیری به این فعالیتها نیاز ندارد. والدین با توجه به علایق فرزندانشان، ایجاد فرصتهای بازی، تهیه اسباب بازی ها و لوازم مناسب برای آنها به بهترین نحو ممکن آنها را در مسیر صحیح یادگیری قرار میدهند .
چه چیزی باعث میشود تا یک فعالیت بازی نامیده شود؟
فعالیتی که به خاطر خودش یا جذابیت آن انجام شود بازی نامیده میشود. بازی، لذت بردن از انجام یک فعالیت است. در انجام بازی به دست آوردن روحیه زنده و جنگجو برای بقا در وهله دوم مورد بررسی قرار میگیرد. یکی دیگر از ویژگی های بازی این است که ممکن است انواع نامحدودی از آن وجود داشته باشد، هیچ کسی اهمیتی نمیدهد اگر قوانین یک بازی تغییر کنند. (تا زمانی که همه موافق این تغییر باشند). این انواع گوناگون به بچه ها راه های گوناگونی برای به دست آوردن تجربه نشان میدهند، تا تجربیات جدید به سمت آورند و یاد بگیرند که چگونه با محیط پیرامون خود کنار بیایند. البته، همواره باید بین تجربه و پیروی از قوانین بازی تعادل وجود داشته باشد.
چهار مشخصه بازی
- هدف بازی طوری نیست که بچه ها آن را بدانند. اگر بچه ها ندانند که قرار است از یک فعالیت چیزهای جدید یاد بگیرند، آن فعالیت یک بازی محسوب میشود. مفاهیمی همچون بازی های آموزنده و کارهای تفریحی تنها در ذهن بزرگسالان وجود دارد با کنترل هدف، بزرگسالان میتوانند بازیها را به ابزاری برای آموزش کودکان تبدیل کنند، بدون آنکه خود کودکان متوجه مورد خاصی شوند. به عبارت دیگر فرد بزرگسال میداند که کودک از بازی چیزهای جدید یاد می گیرد اما کودک در این مورد دغدغه ای ندارد.
- بازی باید داوطلبانه انجام شود. بازیها باید داوطلبانه باشند شما باید هر وقت خواستید دست از بازی بکشید هیچ کس نباید مجبور به انجام بازی شود. معلم یا مربی هیچگاه نباید بچهها را مجبور به انجام بازی کند.
- قوانین منعطف هستند. در یک بازی فردی یا گروهی می توان قوانین بازی را تغییر داد به شرطی که قوانین جدید را همه متوجه شوند. تغییر، اقتباس یا ابداع قوانین جدید باعث پرورش هوش و خلاقیت می شوند.
- بازی کنش های عاطفی کوتاه مدتی را در پی خواهد داشت. منظور از واکنشهای عاطفی احساسات قوی مانند لذت، انتظار، امید، خشم، ترس، راحتی، عدم اطمینان، شادی، حس تعلق، تهاجم و غیره می باشد. از یک طرف این احساسات ممکن است قوی باشند و از طرف دیگر میتوان این مورد را به یاد بچهها آورد که این فقط یک بازی است. این کار خود روشی برای مقابله بنیادین با هیجانات می باشد. در واقع اگر انجام فعالیتی ایجاد هیجان نکند، کودک ممکن است آن را به راحتی به عنوان بازی قبول نداشته باشد.
اصولی که برای بازی کودک باید رعایت شوند
بازی برای کودک فرصت گرانبها و امکانی برای شناخت محیط اطراف است. بنابراین دقت کنیم زمانی که کودک به تجربه و تمرین می پردازد، او را با سرزنش و خشم مواجه نکنیم. چرا که در این صورت آثار نامطلوبی در او برجا خواهد ماند. اصولی که در بازی کودکان باید رعایت کنیم عبارتند از:
- به کودک حق انتخاب نوع بازی بدهیم.
- فضای کافی برای بازی مورد علاقه کودک فراهم کنیم.
- اشیا و بازی اسباب بازی های متنوع در دسترس کودکان قرار دهیم، تا او به راحتی به وسیله مورد علاقه خود دست یابد.
- نوع بازی هايی که ارائه می دهيم، خوشایند کودک باشد. در غیر این صورت کودک از بازی کناره میگیرد.
- در جریان بازی به کودک آزادی عمل بدهیم. تحكم بزرگسالان در بازی برای کودک ناراحتی به همراه خواهد داشت.
- سعی کنیم آن نوع از بازی را برای کودک انتخاب کنیم که در آن نیروی تفکر و مهارتهای اجتماعی کودک را افزایش دهد.
چه اسباب بازی های مناسب هستند ؟
موارد زیر پیشنهاد های ساده برای اسباب بازی ها و فعالیت های مناسب با سن کودک هستند. این فهرست به هیچ عنوان کامل نیست. سنینی که به آنها اشاره شده قابل تغییر است، یک کودک در ۱۸ ماهگی از یک نوع اسباب بازی لذت میبرد، در حالی که وقتی دو یا سه سالش می شود دیگر هرگز با آن اسباب بازی بازی نمیکند و بعضی از کودکان بارها و بارها به استفاده از اسباب بازی های رو میآورند که وقتی کوچک بودند با آنها بازی می کردند. کودکی که خواهر یا برادر بزرگتر دارد با اسباب بازی هایی بازی می کنند که مناسب بزرگترها است. همچنان که کودکان رشد می کنند به شما نشان می دهند، به چه اسباب بازی هایی علاقه دارند و می خواهند چه نوع فعالیتهایی را دنبال کند.
تولد تا شش ماهگي
یک نوزاد دوست دارد به اشیای اطرافش نگاه کند. تا سه یا چهار ماهگی شده، شاید به طور اتفاقی بدون هیچ تعادلی با دستها یا پاهایش به اسباب بازیها ضربه می زند و با رسیدن به ۴ تا ۶ ماهگی سعی میکند اشیا را لمس کند و چنگ بزند. در طول ماههای اولیه تولد کودک، میتوانید اشیای متحرکی را بالای گهواره و یا سقف آویزان کنید، آینه مناسب و محفوظی را در کنار گهواره اش نصب کنید، یا یک گردونه رنگی بی خطر در قسمت داخلی سقف کالسکه کودک بگذارید. زمانی که کودک توانایی گرفتن اشیا را پیدا میکند میتوانید اسباب بازیهای نرم در اختیارش بگذارید که در صورت به دهان بردن آنها خطری تهدیدش نکند و اگر روی آنها بیفتد صدمه ای نبیند. اسباب بازی های صدادار مثل جغجغه، دندانی و اسباب بازی هایی که چشم و ابرو و چهره ای مشخص دارند بهترین وسایل هستند.
شش تا دوازده ماهگي
به محض آنکه کودکتان می تواند بنشیند، در کنار گهواره اش جعبه ای پر از اسباب بازی های مختلف بگذارید. او از بازی با اسباب بازی های کوچک بی خطر، صفحه شماره گیر تلفن های اسباب بازی، عروسک و حیوانات بادی و چیزهای دیگری که بتواند آنها را در دستش بگیرد و کنترل کند، لذت می برد. همچنین می توانید از وسایل آشپزخانه مثل قابلمه، ماهیتابه، کاسه و قاشق پلاستیکی برای او تهیه کنید و نیز یک ظرف پر از آب که درب آن کاملاً عایق باشد و آبی از آن بیرون نریزد تا کودک بتواند آن را تکان دهد و حرکت آب را در آن ببیند. او عروسک هایی را که بتواند در آغوش بگیرد، اسباببازیهایی که با فشار دست صدا بدهند، ماشین ها و کامیون های نرم و بی خطر، توپهای بزرگ، لگوهای سوراخ داری که از مقوای ضخیم درست می شوند و کتابچه های مقوایی و پارچه ای را دوست دارد.
دوازده تا هجده ماهگی
فرزندتان از بازی با کامیون ها یا ماشینهایی لذت میبرند که بتواند روی آنها بنشیند، اسباببازیهایی که بتواند آنها را روی زمین بکشد یا هل دهد، کالسکه های عروسکی، انواع چرخ های دستی، چهار پایه دو پله ای که بتواند روی آن بایستد و جاهای بلند تر را ببینند که راه رفتن روی آنها سر و صدا ایجاد کند، تلفن اسباب بازی، جعبه موسیقی، اسباب بازی های ننویی، وسایلی برای بالا رفتن یا پایین آمدن در محیط خانه و فضای خارج از خانه مثل نردبانها یا سرسره های بی خطر و کفشهای بزرگترها که بتواند آنها را بپوشد و با آنها راه برود نیز برای او جالب هستند. همچنین او اسباب بازی هایی ساده ای را دوست دارد که بتواند به راحتی آنها را از هم جدا کند، مثل بطری های پلاستیکی که درب آنها برداشته میشود.
هجده تا بیست و چهار ماهگی
فرزندتان از نخ کردن مهره های بزرگ چوبی لذت میبرد. همچنین از بستن و باز کردن درپوش بطری ها، ضربه زدن به کیسه شنی، هل دادن چرخ دستی خرید مخصوص بچه ها، استفاده از ابزارهای پلاستیکی، بازی با توپ در اندازهها و شکلهای مختلف، ردیف کردن اشکال مغناطیسی که روی یخچال چسبیده اند و بازی با حیوانات عروسکی نرم و توپر، همچنین اگر بیلچه، سطل، ظروف مدرج، آبکش، قیف و بطری های پلاستیکی هم در اختیار داشته باشد برای مدت طولانی از بازی با شن یا آب لذت میبرد.
دو تا سه سالگی
شاید کودک در این سن از بازی با حیوانات و عروسک های لاستیکی یا چوبی و همچنین وسایل عروسکی، اجاق گاز، یخچال و ظرفشویی همراه با بشقابها، قابلمه و ماهیتابه های اسباب بازی نیز لذت ببرد. لباس پوشاندن به عروسکها، یک خانه اسباب بازی، جعبه لوازم پزشکی، لگوهای بزرگ، ماشین ها و کامیون ها، شلنگ، لوله آتش نشانی و ماشین آتش نشانی و یک پارکینگ و پمپ بنزین اسباب بازی، برای کودک جالب است. بیشتر کودکان دو و سه سال میتوانند از قلم، رنگ، مداد شمعی، گچ، ابرنگ برای رنگ آمیزی استفاده کنند.
چهار تا ۵ سالگی
کودک در این سن با استفاده از وسایل هنری و کاردستی مثل قلمها، مدادها، ماژیکها، قیچی ها، نوار، چسب، نخ، خمیر بازی و گل، آبرنگ، و رنگهای انگشتی سرگرم می شود و بازی با این وسایل را دوست دارد.
منابع
راهنماي والدين، نويسنده: دكتر رابين گلداستين و جنت گالانت، مترجم: دكتر مينا اخباري آزاد
101 بازي براي آموزش مهارت هاي زندگي به كودكان 9 تا 15 سال. نويسنده:آريسون بارتل، مترجم: امير جهانيان
بازي كودكان باهوش، نويسنده:حسن اسكندري
101بازي براي افزايش عزت نفس، نويسنده: جني موسلي و هلن سونت، مترجم: دكتر مصطفي تبريزي و پريسا گلكاريان