کنترل خشم یا مدیریت آن ، اغلب یکی از نگرانی‌های اصلی والدین است چرا که ناتوانی در مدیریت کارآمد خشم برای زندگی خانوادگی بسیار مخرب است.
آزمون کنترل خشم
سوالات زیر را از خودتان بپرسید تا مشخص کنید که آیا کودکتان برای مدیریت بهتر خشم خود به یادگیری نیاز دارد یا خیر؟
- آیا کودک شما زود خشمگین میشود؟
- آیا معمولاً مشکلات بی اهمیت، کودک شما را بیش از سایر کودکان آزار می‌دهد؟
- آیا کودکتان با دیگران زیاد جر و بحث می‌کند؟ آیا کودکتان با دیگران کتک کاری می‌کند؟
- آیا زمانی که امور مطابق میل کودکتان پیش نمی‌رود او زیاد ناراحت می شود؟
- آیا کودکتان معمولاً خشم خود را آن قدر انباشته می کند که منفجر شود؟
- آیا کودکتان زمانی که عصبانی می شود فریاد زده و جیغ و داد می کند؟
- آیا کودکتان زمانی که عصبانی میشود به صورت غیر ارادی شروع به گریه کردن می کند؟
- آیا کودکتان زمانی که عصبانی می شود وسایل را پرتاب کرده یا می شکند؟
- آیا خشم کودکتان بر فعالیت‌ها یا عملکرد درسی او اثرگذار است؟
اگر به هر یک از سوالات مذکور پاسخ مثبت دهید احتمال دارد کودکتان در کنترل خشم خود و ابراز آن به شیوه سالم دچار مشکل باشد. شما می توانید شیوه هایی برای کمک به کودکتان برای حفظ خونسردی و کنترل داشتن بر خود بیاموزید.
خشم یک عاطفه طبیعی است
خشم یک عاطفه طبیعی و سالم است که همه انسانها هر از گاهی آن را تجربه می‌کنند. در واقع خشم می تواند عاطفه سودمندی باشد، چرا که به ما اطلاع می‌دهد که چیزی اشتباه بوده و نیاز به تغییر دارد. همچنان که کودکتان احساس راحتی بیشتری با خشم نموده و یاد می گیرد که آن را به شیوه مهار شده ای ابراز نماید، درک خواهد کرد که خشم چگونه به او کمک می‌کند. خشم به ما کمک می‌کند:
- به اهداف خود دست یابیم.
- سالم بمانیم.
- مشکلاتمان را حل کنیم.
- درباره خودمان احساس بهتری داشته باشیم.
- خودمان را بهتر درک کنیم.
- نیازهای خود را به صورت شفاف تری با دیگران در میان بگذاریم.
خشم زمانی مشکل‌زا میشود که بیش از حد بوده و به صورت غیر کنترل شده و یا شدیداً کنترل شده در آید.
زمانی که خشم به صورت مناسب بروز نمی کند، منجر به تنش های خانوادگی، بروز مشکل در مدرسه، مشکلات جسمانی و روانی و تعارض روابط می شود.
گام اول فهم خشم
در درجه اول، لازم است کودکان بدانند که خشم، احساسی قابل پذیرش است. اما لازم است، آنها تفاوت بین احساس و عمل را بیاموزند. احساس خشم ایرادی ندارد، اما عمل کردن بر اساس خشم بدون کنترل مشکل ساز خواهد بود. با کودک خود، درباره خشم صحبت کنید. برای او تبیین کنید که خشم یک عاطفه نرمال است. از کودک خود دلیل اهمیت ابراز مناسب خشم را بپرسید. والدین این سوال را از فرزندشان بپرسند: “چرا از دست دادن کنترل هنگام عصبانیت کار درستی نیست؟ فهرستی که می‌تواند ارائه شود:
- اگر کنترل خود را از دست بدهم دوستان را از دست خواهند داد.
- اگر کنترل خود را از دست بدهم در مدرسه و خانه دچار مشکل خواهم شد.
- اگر کنترل خود را از دست بدهم نسبت به خودم احساس بدی خواهم داشت.
- اگر کنترل خودم را از دست بدهم ممکن است به دیگران آسیب بزنم.
و همچنین والدینی که فرزندان شان خشم خود را در درون خود نگه می‌دارند از آنها بپرسند اگر مدت زمان زیادی خشمت را در خودت نگه داری، بدون اینکه دیگران را از آن مطلع کنید چه اتفاقی خواهد افتاد؟
- اگر خشم خود را انبار کنم، در درون خود احساس اندوه می کنم.
- اگر خشم خود را انبار کنم ممکن است بعداً منفجر شوم.
- اگر خشم خود را انبار کنم ممکن است بیمار شوم.
گام دوم به کودک خود کمک کنید چیزهایی که او را عصبانی می‌کند، کشف کند.
بیشتر کودکان درباره چیزی که آنها را خشمگین می‌کند، کاملاً شفاف عمل می‌کنند. در حقیقت خشم اولین احساسی است که کودکان موقع پیش نرفتن امور مطابق میلشان، آن را حس می کنند. اولین گام در کنترل خشم قبل از عصبانیت، شناختن چیزهایی است که او را عصبانی می‌کند. به محض این که کودکتان این آگاهی را بیابد، بهتر قادر خواهد بود:
- از وضعیت هایی که او را خشمگین می سازد اجتناب نماید.
- برای کنترل خشم خود راه حل هایی که در ذهن داشته باشد.
- زمانی که با یک وضعیت خشم آفرین مواجه میشود خود را تسکین دهد.
با کودک تان بنشینید و درباره وضعیت های مختلفی که او را خشمگین می سازد (اعصاب خوردکن های شخصی او) همفکری کنید.
هر فکری را که به ذهن کودک تان می رسد یادداشت کنید و آنها را فهرست کنید، به طور مثال:
- دست نیافتن به خواسته خود.
- مورد تمسخر قرار گرفتن.
- مواجه شدن با فریادهای دیگران.
- وجود تکالیف درسی استرس‌زا.
- باختن بازی
- مورد اذیت قرار گرفتن از سوی خواهر یا برادر
- مورد بی توجهی و بی محبتی دیگران قرار گرفتن.
- زمانی که چیزها منصفانه نیستند.
- زمانی که کسی رئیس بازی در می‌آورد.
بعد از این که کودکتان فهرست خود را مرور کرد، به او تاکید نمایید که آگاه شدن از چیزهایی که او را عصبانی می سازند، بسیار اهمیت دارد. چرا که بدین ترتیب قادر خواهد بود بر خشم خود چیره شود.
گام سوم تشخیص نشانه های هشدار دهنده خشم.
برای کودکان آرام کردن خود، به محض اینکه شروع به احساس نشانه‌های خشم می کنند، بسیار دشوار است. آگاهی از نشانه‌های هشدار دهنده خشم کودک تان می تواند بسیار سودمند باشد، چرا که بدین ترتیب قادر خواهید بود قبل از اینکه او کاملا کنترل خود را از دست بدهد، وارد عمل شوید. به کودک خود کمک کنید و نشانه‌های هشداردهنده جسمانی خشم خود را شناسایی کند.
از کودک خود بخواهید به نشانه‌های هشدار دهنده فیزیکی که موقع خشمگین شدن بروز می‌دهد، توجه کند. در ادامه یک فهرست نمونه ارائه شده است:
بدن من به من می‌گوید من خشمگین هستم، زمانی که:
- قلبم واقعاً سریع می‌زند.
- صورتم سرخ شده و احساس داغی می کنم.
- مشتم را گره می کنم.
- فک ام منقبض می شود.
- دچار سردرد می‌شوم.
- دچار دل‌درد می شوم.
- شروع به لرزیدن می کنم.
- صدایم بلندتر می شود.
- دندان هایم را به هم فشار می دهم.
هنگامی که شما و کودکتان نشانه های جسمانی مخصوص او را شناختید، می توانید موقعی که خشمگین می شود با همکاری همدیگر خشم او را تحت کنترل درآورید.
گام چهارم خشم خود را به نحو مناسبی ابراز کردن.
اکنون که کودکتان از چیزهایی که او را خشمگین می سازند تصور بهتری دارد، می توانید درباره شیوه هایی که به ابراز مناسب خشم او کمک می‌کند، با او بحث کنید. او یاد گرفته است که موقع بروز خشم، بدنش به چه حالتی دچار میشود. او همچنین باید یاد بگیرد که فریاد کشیدن، سرزنش کردن دیگران، برچسب زدن و توهین کردن شیوه ای مناسب برای حل جروبحث و یا ابراز خشم نیست.
ما در مرکز مشاوره مهستا آماده مشاوره کودک و والد و درمان اختلالات کودک هستیم.
منابع:
كوهن، كتي(1960). كليدهاي پرورش هوش اخلاقي در كودكان و نوجوانان.ترجمه: اشرف راضي. تهران: انتشارات صابرين.
جونز، آلنا(1984). 104 فعاليت سازنده. ترجمه: ميترا محمدي. تهران: انتشارات جوانه رشد.